Zagroda Korkoszów znajduje się w północnej części Czarnej Góry, przy ulicy Zagóra, w pobliżu kościoła pod wezwaniem Przemienienia Pańskiego. Jest to oddział Muzeum Tatrzańskiego im. Tytusa Chałubińskiego i stanowi zabytkową chatę chłopską, która była dawniej własnością zamożnej rodziny Korkoszów. Natomiast chatę biednej rodziny – Sołtysów, można oglądać w sąsiedniej miejscowości – Jurgowie, gdzie również stanowi oddział muzealny.

Zagroda w Czarnej Górze stanowi interesujący przykład rozwoju spiskiej zagrody. Początkowo była to dwubudynkowa chałupa z końca XIX wieku, składająca się z sieni, izby i stajni. Najstarsze budynki wybudował pod koniec XIX wieku Alojzy Chyżny. Kiedy ten powrócił z Ameryki w 1919 roku, rozbudował całą zagrodę. Dostawił do chałupy od strony drogi wielką izbę z komorą oraz do stajni boisko i owczarnię. Około 1924 roku jego córka Elżbieta wyszła za mąż za Sebastiana Korkosza, z którym zamieszkała w jego rodzinnej chałupie. Młodzi nie mieli dzieci i odziedziczyli po rodzicach cały majątek – 12 hektarów ziemi, co w tamtych czasach świadczyło o zamożności. W kolejnych latach przyszły na świat ich dzieci – Andrzej, Ludwik i Anna. Na początku lat trzydziestych spłonęły zabudowania zamieszkałej przez nich zagrody, co zmusiło rodzinę do zamieszkania w domu rodzinnym Elżbiety.

W latach trzydziestych Korkoszowie przeprowadzili kolejną rozbudowę zagrody, wznosząc drugą stajnię, która była murowana z kamienia, oraz wozownię. W dawnej stajni Sebastian Korkosz, wraz z sąsiadem Bartłomiejem Chudaczkiem, zbudowali pierwszy drewniany kierat we wsi. Powstał wtedy także ozdobny płot i brama wjazdowa.
Na początku lat 40. XX wieku rodzina Korkoszów powiększyła się ponownie – najpierw urodziła się córka Maria, a następnie syn Jan. Prawdopodobnie to właśnie wpłynęło na decyzję o kolejnej przebudowie domu w latach 40., kiedy to w miejsce komory dobudowano nową izbę, zwaną „letnią” lub „pańską”. Do niej prowadziło oddzielne wejście przez ganek, którego balustrada i szczyt zostały ozdobione wycinanymi motywami. W trakcie remontu wymieniono okna w kuchni oraz w „wielkiej” izbie, gdzie również zmieniono piec na mniejszy. W tym czasie dobudowano także chlew od strony wschodniej do wozowni.

Po II wojnie światowej Korkoszowie zdecydowali się opuścić Polskę i wraz z dziećmi osiedlili się na stałe na Słowacji. Od tamtego czasu opuszczona zagroda stopniowo ulegała zniszczeniu. Przez pewien czas mieszkali tam mnisi, którzy zajmowali się m.in. zielarstwem i leczeniem okolicznej ludności. W latach 60. rozebrano zrujnowany chlew, a w 1980 roku, już po śmierci Sebastiana Korkosza, jego rodzina przekazała zagrodę na rzecz Skarbu Państwa z myślą utworzenia w niej muzeum spiskiej kultury ludowej. Latem 1981 roku przystąpiono do remontu konserwatorskiego zabudowań, który trwał aż do zimy 1983 roku. Po zakończeniu prac konserwatorskich Muzeum Tatrzańskie urządziło wewnątrz ekspozycję etnograficzną przedstawiającą bogate gospodarstwo spiskie z okresu międzywojennego. Wciąż zmieniająca się drewniana zagroda Korkoszów jest miejscem, gdzie można zobaczyć świat chłopskiej kultury, który już odchodzi w przeszłość.

We wnętrzach urządzone zostało muzeum przedstawiające bogate gospodarstwo spiskie z okresu międzywojennego. W chałupie znajduje się sień, w której umieszczono żarna, stępę oraz warsztat stolarski z niezbędnymi narzędziami, takimi jak strugi, fugowniki, młotki, dłutka, świder, piła ramowa. Z sieni prowadzi wejście na strych, czyli izbę, w której przechowywano ziarno w sąsiekach oraz produkty żywnościowe w skrzyniach i dzieżach. Znajduje się tam również magazyn podręcznych sprzętów, takich jak drewniany cebrzyk do kąpieli dzieci (kompacka), drewniane wiaderka i konewki na mleko, dzieżki na masło i bryndzę, itp. Kolejnym pomieszczeniem jest kuchnia, w której dawniej koncentrowało się życie rodziny. Tutaj spano, jedzono, gotowano strawę, pieczono chleb, przędło się len i wełnę. Obecnie kuchnia jest wyposażona w ceglany piec (pierwotnie kamienny), meble (stół, zydle, lawy, półka na naczynia) oraz sprzęty codziennego użytku (łyżnik, maśnice, stępa, dzieże i wiele innych).

„Wielką” (paradną) izbę, służącą jako sypialnia, wyposażono w piec grzewczy zbudowany z kamieni, tzw. grapówek, wyklejony gliną i bielony, meble (stół, stołki, listwa, łóżka, skrzynie, kołyska), żerdkę na odzież (portki, odziewacki, czyli chusty na ramiona). W izbie można znaleźć także elementy stroju ludowego oraz charakterystyczny kapelusz drużbiarski, spotykany tylko w Czarnej Górze, oraz oleodruki i makatki na ścianach. W „pańskiej” czyli „letniej” izbie przyjmowano gości i ogrzewano ją osobnym piecem. Znajduje się tam teraz warsztat tkacki, który jest do dzisiaj używany, a także pamiątki i rękodzieła po rodzinie Korkoszów. W izbie można również zobaczyć rzeźby i fotografie przedstawiające członków tej utalentowanej plastycznie rodziny, w tym rzeźbiarzy, malarkę na szkle i tkaczkę. Na półce stoi rzeźba Upadek Chrystusa pod krzyżem, dłuta Ludwika Korkosza, a na piecu gipsowa rzeźba wykonana również przez Ludwika Korkosza – głowa Sebastiana Korkosza.

W skład zabudowań gospodarczych wchodzą: dawna stajnia z drewnianym kieratem, boisko z klepiskiem zamiast podłogi, gdzie stoi sieczkarnia oraz narzędzia gospodarcze i rolnicze (m.in. kołowrotek do dokręcania słomianych powróseł, pług i sanie), owczarnia (dawniej stajnia – sopa) z podłogą z dyli, czyli przepołowionych żerdzi, wyposażona w drabinki i żłoby na karmę dla zwierząt, murowana stajnia, w której urządzono ekspozycję prezentującą sprzęty do obróbki lnu i przygotowania przędzy. Wozownia (zwana też boisecko), gdzie stoi wóz (tzw. drewniok) z dwoma półkoszami, czyli wyplatanymi koszami, stanowiącymi boczne burty pojazdu. Na wozie umieszczono obońki, w których wożono mleko z hal. Znajduje się tu również winda do podnoszenia chałupy podczas wymiany zniszczonych belek.
Eksponaty wchodzące w skład wyposażenia chałupy i budynków gospodarczych zostały zakupione w Czarnej Górze. Autorką ekspozycji była Zofia Chałupka.

W 2021 roku zakończył się trwający prawie 3 lata remont konserwatorski oraz rearanżacja wystawy.

adres: ul. Zagóra 83, 34-532 Czarna Góra
Czynne: środa – niedziela w godzinach 10:00 – 16:00
źródła: „Kultura ludowa Górali Spiskich”, pod red. U. Janickiej-Krzywdy, Kraków 2012.
www.muzeumtatrzanskie.pl
zdjęcia: zbiory własne Stowarzyszenia Czarna Góra24